Янгиликлар
05
Mehnat qilish huquqi
O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining eng muhim normalaridan biri bu, albatta, mehnat qilish huquqiga bag‘ishlangan normalardir. Avvalgi va yangi tahrirda qabul qilingan konstitutsiyamizni tahlil qilsak, ikkala konstitutsiya normalaridagi (37, 42-moddalar) o‘xshash va farqli tomonlarni ko‘rishimiz mumkin.
42-modda va 37-moddani huquqiy jihatdan tahlil qilib, ularning o‘xshash va farqli tomonlarini ajratib ko‘rib chiqamiz.
O‘xshash jihatlar
Mehnat qilish huquqi: Ikkala modda ham mehnat qilish huquqini ta’minlaydi. 37-modda barcha shaxslarga mehnat qilish va erkin kasb tanlash huquqini beradi, shuningdek, adolatli mehnat sharoitlari va ishsizlikdan himoyalanishni ta’kidlaydi. 42-modda ham shunga o‘xshash tarzda, insonning munosib mehnat qilish, kasb va faoliyat turini tanlash huquqini e’tirof etadi.
Ishsizlikdan himoyalanish: Ikkala modda ham fuqarolarning ishsizlikdan qonunda belgilangan tartibda himoya qilinishini kafolatlaydi.
Adolatli va xavfsiz mehnat sharoitlari: Ikkala modda ham shaxsning adolatli va xavfsiz mehnat sharoitlarida ishlash huquqini nazarda tutadi. 42-modda xavfsizlik va gigiyena talablariga javob beradigan mehnat sharoitlarini ta’kidlaydi.
Farqli jihatlar
Moddalarning mazmuniy yo‘nalishi: 42-modda mehnatga haq to‘lash miqdori va sharoitlari, shuningdek, homilador ayollarning mehnat huquqlari bilan bog‘liq qo‘shimcha kafolatlarni o‘z ichiga oladi. 37-modda esa umumiy mehnat qilish huquqini kafolatlaydi, biroq bu jihatlarni batafsil muhokama qilmaydi.
Mehnatga haq to‘lash masalasi: 42-modda mehnatga haq to‘lashning minimal miqdorini belgilar ekan, u insonning munosib turmush darajasini ta’minlash zaruratini hisobga olishni talab qiladi. 37-modda esa mehnatga haq to‘lash bilan bog‘liq minimal talablar yoki miqdorni ko‘rsatmaydi.
Majburiy mehnatni taqiqlash: 37-modda majburiy mehnatni taqiqlaydi, bu esa sud hukmi yoki qonunda belgilangan boshqa holatlardan tashqari, insonning ixtiyoriy mehnat qilishi kerakligini bildiradi. 42-modda esa majburiy mehnatni taqiqlashga to‘g‘ridan-to‘g‘ri tegishli bo‘lmaydi.
Homilador va bolasi bor ayollarning huquqlari: 42-modda homiladorligi yoki bolasi borligi sababli ayollarning mehnat qilish huquqiga nisbatan kamsitishni taqiqlaydi, ishga qabul qilish, bo‘shatish yoki ish haqini kamaytirish bilan bog‘liq masalalarni tartibga soladi. 37-modda esa bu kabi maxsus holatlar haqida gapirmaydi.
42-modda va 37-modda o‘rtasidagi asosiy farq shundaki, 42-modda mehnat sharoitlari va haq to‘lashni aniq belgilab, ayollar va homilador xodimlar uchun qo‘shimcha kafolatlar beradi, 37-modda esa umumiy mehnat qilish huquqining asoslarini kafolatlaydi.