Янгиликлар
04
Fuqarolarning siyosiy huquqlari
O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining avvalgi tahriri va yangi tahririga e’tibor beradigan bo‘lsak, VIII bob fuqarolarning siyosiy huquqlariga bag‘ishlanganini bilib olishimiz mumkin. Fuqarolarning siyosiy huquqlari mazmuni davlat va jamiyat boshqaruvida ular ishtirokining mavjud bo‘lishidir. Yangi va avvalgi konstitutsiya boblarini tahlil qilib bu huquqlarga to‘xtalib o‘tamiz.
Ikkala bobda — siyosiy huquqlar bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining huquqlari va ularni amalga oshirish tartibi haqida fikr yuritiladi. Bu boblar o‘xshash maqsadga ega bo‘lsa-da, ayrim muhim farqlarga ega. Quyida mazmuniy o‘xshashlik va farqlarning huquqiy tahlili berilgan:
O‘xshashliklar:
Fuqarolarni davlat boshqaruvida ishtirok etish huquqi: Ikkala bob ham O‘zbekiston fuqarolariga jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda bevosita yoki vakillari orqali ishtirok etish huquqini beradi (32- va 36-moddalar).
Jamoatchilik nazorati: Davlat organlari ustidan jamoatchilik nazoratini o‘rnatish va rivojlantirish huquqi beriladi. Bu nazoratni amalga oshirish tartibi qonun bilan belgilanadi (32- va 36-moddalar).
Ijtimoiy faollik va mitinglar: Ikkala bob ham fuqarolarga o‘z ijtimoiy faolliklarini mitinglar, yig‘ilishlar va namoyishlar orqali ifodalash imkoniyatini beradi. Hukumat faqat xavfsizlik maqsadida bunday tadbirlarni cheklashi mumkin (33- va 38-moddalar).
Jamoat birlashmalariga uyushish huquqi: Fuqarolar kasaba uyushmalariga, siyosiy partiyalarga va boshqa jamoat birlashmalariga uyushish huquqiga ega. Bunda ozchilik huquqlarini himoya qilish ta’kidlanadi (34- va 39-moddalar).
Ariza, taklif va shikoyatlar bilan murojaat qilish: Ikkala bob ham fuqarolarga davlat organlariga va vakillik organlariga ariza, taklif va shikoyat bilan murojaat qilish huquqini kafolatlaydi. Arizalar qonunda belgilangan tartibda va muddatlarda ko‘rib chiqilishi shart (35- va 40-moddalar).
Farqlar:
Siyosiy huquqlarni umumlashtirish darajasi: 32-modda fuqarolar ishtirokini “o‘zini o‘zi boshqarish, referendum o‘tkazish, demokratik tarzda davlat organlarini shakllantirish” shaklida aniqlab beradi. 36-modda esa bu ishtirokning umumiy ma’nosini ko‘rsatadi va aniqlashda kamroq detal beradi.
Davlat xizmatiga kirish huquqi: 37-modda faqat ikkinchi bobda keltirilgan bo‘lib, davlat xizmatiga kirishda teng huquqqa ega ekanlikni ta’kidlaydi va davlat xizmatiga doir cheklovlar qonun bilan belgilanadi. Bu qoidalar birinchi bobda keltirilmagan.
Ommaviy harakatlar va jamoat birlashmalariga qo‘shimcha ta’rif: 39-modda jamoat birlashmalari va siyosiy partiyalar haqida ko‘proq tafsilot keltiradi va siyosiy faollikni yanada kengroq izohlaydi. 34-modda esa umumiy tarzda siyosiy partiya va jamoat birlashmalarida ishtirokni belgilaydi.
Moddalar tarkibidagi takrorlar: Boblar orasida ayrim takroriy moddalarning mavjudligi (masalan, 32 va 36-moddalar, 33 va 38-moddalar) qoidalarni ta’sirli va takroriy ravishda ta’kidlashga xizmat qilsa-da, huquqiy jihatdan moddalarni umumlashtirish yoki ba’zi qoidalarni bitta modda ostida yig‘ish imkoniyatini o‘ylash lozim bo‘ladi.
Ikkala bob ham O‘zbekiston Respublikasining siyosiy huquqlarini muhofaza qilishga yo‘naltirilgan bo‘lib, ayrim takroriy elementlarga ega. Shu bilan birga, ba’zi moddalar boshqa bobda keltirilmagan qoidalarga ega bo‘lib, ularning har biri siyosiy huquqlarni har tomonlama himoya qilishga yordam beradi. Bu boblarning tahlili ularni birlashtirish, qo‘shimcha izohlash yoki yaxlit shaklda taqdim etish imkoniyatini ko‘rsatadi.