Янгиликлар
01
Shaxsiy huquq va erkinliklar
O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining eng muhim boblaridan biri bu, albatta, shaxsiy huquq va erkinliklardir. Avvalgi va yangi tahrirda qabul qilingan konstitutsiyamizni tahlil qilsak, ikkala konstitutsiyadagi o‘xshash va farqli tomonlarni ko‘rishimiz mumkin.
Berilgan ikkita bob (VII bob) bir-biriga o‘xshashliklari va farqlari bilan shaxsiy huquq va erkinliklarni himoya qilishga oid umumiy tamoyillarga asoslangan. Ushbu boblarda quyidagi asosiy jihatlarda o‘xshashlik va farqlar mavjud.
O‘xshash jihatlari
Yashash huquqi: Ikkala bobda ham yashash huquqi shaxsning asosiy va ajralmas huquqi sifatida e’tirof etiladi, inson hayotiga suiqasd qilish eng og‘ir jinoyat deb ko‘rsatiladi.
Erkinlik va daxlsizlik huquqi: Har ikkala bobda shaxsning erkinligi va shaxsiy daxlsizlik huquqi ta’minlangan bo‘lib, faqat qonunga asoslangan holda shaxs hibsga olinishi yoki ushlab turilishi mumkinligi qayd etilgan.
Aybsizlik prezumpsiyasi va sud muhokamasi: Ikkala bobda ham jinoyatda ayblanayotgan shaxs aybdor deb topilmaguncha aybsiz hisoblanishi haqida aytiladi, bu sudning qonuniy tartibda o‘tkazilishi va ayblanuvchiga o‘zini himoya qilish imkoniyati berilishi ta’minlanishini talab etadi.
Qiynoqlar va insoniy qadr-qimmatni hurmat qilish: Boblarda shaxsga nisbatan qiynoqqa solish, shafqatsiz yoki inson qadr-qimmatini kamsituvchi munosabatlarni taqiqlovchi qoida mavjud bo‘lib, inson sha’ni va qadr-qimmatini himoya qilishga alohida e’tibor qaratilgan.
Shaxsiy hayot daxlsizligi: Har ikki bobda shaxsiy hayotning daxlsizligi, yozishmalar, telefon orqali suhbatlar, va pochta sirini himoya qilish huquqi ta’minlanishi qayd etilgan.
Fikr va e’tiqod erkinligi: Har ikki bobda fikr va e’tiqod erkinligi huquqi kafolatlanadi, shaxs o‘zining qarashlarini erkin ifoda etish huquqiga ega bo‘lib, davlat tomonidan din yoki e’tiqodga majburlash taqiqlangan.
Farqli jihatlari
O‘lim jazosi taqiqi: Yangi bobda O‘zbekiston Respublikasida o‘lim jazosi taqiqlanishi aniq qayd etilgan, bu esa inson huquqlari himoyasida muhim o‘zgarish hisoblanadi.
Hibsga olish va qamoqda ushlab turish muddati: Ikkinchi bobda hibsga olish va qamoqda ushlab turish faqat sud qaroriga asoslanishi kerakligi hamda 48 soatdan ortiq muddat ushlab turilishi mumkin emasligi aniq belgilab qo‘yilgan. Bu huquqni qonuniy asos bilan cheklash va himoya qilish choralari birinchi bobda aniq ifodalanmagan.
Shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish: Ikkinchi bobda shaxsiy ma’lumotlarning himoya qilinishi, noto‘g‘ri ma’lumotlar tuzatilishi va shaxsga oid qonunga xilof ravishda to‘plangan ma’lumotlar yo‘q qilinishi huquqi aniq belgilangan. Birinchi bobda bunday maxsus himoya choralari haqida eslatma berilmagan.
Jinoyat uchun jazoni qayta ko‘rib chiqish huquqi: Ikkinchi bobda shaxsning sud hukmini yuqori sudga qayta ko‘rib chiqilishi, afv etish yoki jazoni yengillashtirish to‘g‘risida iltimos qilish huquqi qayd etilgan. Bu birinchi bobda yo‘q.
Davlat organlari bilan tanishish huquqi: Ikkinchi bobda davlat organlari fuqarolarga huquqlari va manfaatlariga daxldor hujjat va qarorlar bilan tanishish imkoniyatini berishi shartligi aniq ko‘rsatilgan. Birinchi bobda davlat organlaridan bu haqda talab qilish huquqi aniq bayon etilmagan.
Uy-joy daxlsizligi va tintuv tartibi: Ikkinchi bobda uy-joyga kirish, uni ko‘zdan kechirish va tintuv o‘tkazish faqat sud qaroriga asoslanishi kerakligi aniq belgilangan. Bu, uy-joy daxlsizligi haqidagi umumiy qoidalarni yanada aniqroq ifodalaydi.
Ushbu tahlil shuni ko‘rsatadiki, ikkinchi bobda inson huquqlarini himoya qilishning yanada aniqroq va kengroq mexanizmlari belgilangan. Shaxsning asosiy huquq va erkinliklari faqat umumiy qoidalar bilan cheklanmay, ularni ta’minlashga qaratilgan qo‘shimcha kafolatlar bilan mustahkamlangan.
(izoh: birinchi bob-avvalgi tahrir, ikkinchi bob-yangi tahrir)