Янгиликлар
29
O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasida tashqi siyosat asoslari
O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi IV bobining 17-moddasi asosan O‘zbekiston Respublikasining tashqi siyosatiga oid qoidalarni o‘z ichiga oladi. Ushbu bobda O‘zbekistonning xalqaro maydonda qanday mavqe va majburiyatlarga ega ekanligi, qanday qoidalarga amal qilishiga urg‘u berilgan. Shu bilan birga, respublikaning boshqa davlatlar bilan hamkorlik qilish, ittifoqlar tuzish yoki ular tarkibidan chiqish huquqi ham belgilab qo‘yilgan.
Quyida O‘zbekiston Respublikasi oldingi va yangi tahrirdagi konstitutsiyasining IV bobi va umuman tashqi siyosatga doir normalarning o‘xshash va farqli jihatlarini tahlil qilamiz:
O‘xshash tomonlari
Xalqaro qoidalarga amal qilish: Har ikki bob ham xalqaro huquq normalariga, suveren tenglik va kuch ishlatmaslik kabi tamoyillarga qat’iy rioya qilishni nazarda tutadi. Bu o‘xshashlik bilan respublika xalqaro hamjamiyatda tinchlik va xavfsizlikni ta’minlashga hissa qo‘shishni maqsad qilgan.
Mustaqillikni ta’minlash: Ikkala bob ham davlatning mustaqilligini saqlab qolish, xalq manfaatlarini himoya qilishni ko‘zda tutadi.
Hamkorlik: O‘zbekiston xalqaro munosabatlarda mustaqil mavqe’ egallashini ta’minlaydi va boshqa davlatlar bilan teng huquqli hamkorlik qilish huquqiga ega ekanligini belgilaydi.
Farqli tomonlari
Modda mazmuni va qamrovi: 17-modda bevosita tashqi siyosat tamoyillari va asosiy prinsiplarga bag‘ishlangan. Bu bobda xalqaro munosabatlar masalalari kengroq yoritilgan bo‘lsa, boshqa normalar davlat ichki siyosati yoki boshqa alohida sohalar bilan bog‘liq masalalarni ko‘proq yoritadi.
Davlatlararo tuzilmalarda ishtirok etish: 17-moddada O‘zbekistonning xalqaro tuzilmalarga kirishi va ulardan chiqishi, ya’ni davlatlararo tashkilot va hamdo‘stliklarga qo‘shilish va chiqish masalalari ham o‘z aksini topgan. Bu jihat boshqa boblarda to‘liq yoritilmagan bo‘lishi mumkin.
Xalqaro huquqning umum e’tirof etgan normalari: 17-moddada xalqaro huquqning boshqa normalariga urg‘u berilishi, bu bobning tashqi siyosatda xalqaro munosabatlar qoidalarini to‘liq e’tiborga olishini ko‘rsatadi. Bu yondashuv boshqa normalarga nisbatan yanada universal yondashuvga ega.
18-moddaning mavjudligi: Ikkinchi variantda qo‘shimcha ravishda 18-modda kiritilgan bo‘lib, O‘zbekistonning ikki va ko‘p tomonlama munosabatlarni rivojlantirishga qaratilgan tinchliksevar siyosati yoritilgan.
Hududiy yaxlitlik: Ikkinchi variantda “davlatlarning hududiy yaxlitligi” prinsipi alohida qayd etilgan, bu prinsip birinchi variantda bevosita ko‘rsatilmagan.
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining IV bobi O‘zbekistonning tashqi siyosat sohasidagi suveren huquqlarini va xalqaro maydondagi vazifalarini belgilashda muhim rol o‘ynaydi. Bu bob davlatning tinchlikparvar va mustaqil siyosatini ta’minlashga qaratilgan bo‘lib, boshqa boblardan farqli o‘laroq xalqaro normalar va tamoyillarni qo‘llashda aniq prinsiplar asosida yo‘naltirilgan.